Konkurs NCN Miniatura 8
badania wstępne/pilotażowe
Tytuł: Kontekst schyłkowobrązowych skarbów z Kalisk na Pomorzu Środkowym w świetle weryfikacji wykopaliskowej anomalii geomagnetycznych
Data rozpoczęcia realizacji projektu: 07.08.2024 r.
Data zakończenia realizacji projektu: 07.08.2025 r.
Kwota: 48 830 zł
Słowa kluczowe: późna epoka brązu i wczesna epoka żelaza, skarby, badania geofizyczne, miejsca obrzędowe
Opis (wersja skrócona)
Położna pod Bialym Borem na Pomorzu Środkowym miejscowość Kaliska zapewniła sobie poczesne miejsce w historii europejskiej archeologii za sprawą odkrycia w 2017 roku dwóch skarbów wyrobów brązowych, które niechybnie należy zaliczyć do grona najważniejszych depozytów ze schyłku epoki brązu na Starym Kontynencie (Kaczmarek, Szczurek, Krzysiak 2021; Szczurek, Kaczmarek 2022). Obydwa zespoły z Kalisk, zdeponowane w jednym miejscu w układzie piętrowym, najprawdopodobniej należy postrzegać jako komplementarną oraz funkcjonalną całość. Szczególny skład depozytów z Kalisk pozwala je łączyć z uroczystymi procesjami z wozami dwukonnymi, zobrazowanymi w skandynawskiej sztuce naskalnej. Bogate zestawy biżuterii kobiecej i paradne uprzęże końskie stanowiłby w tym ujęciu wyposażenie o charakterze ceremonialnym. Wyjątkowe bogactwo obu skarbów z Kalisk sugeruje przypuszczenia odnośnie do specjalnego charakteru miejsca ich złożenia.
Przeprowadzona w 2021 roku szerokopłaszczyznowa prospekcja geofizyczna obejmująca obszar 6000 m2 wokół miejsca odkrycia obu zespołów, wskazuje na interesujący, regularny układ zróżnicowanych anomalii, których źródłem z wysokim prawdopodobieństwem są obiekty archeologiczne. Celem realizowanego projektu jest weryfikacja wykopaliskowa zarejestrowanych anomalii i potwierdzenie lub falsyfikacja hipotezy o ich związku z kaliskimi skarbami. Weryfikacja wykopaliskowa części anomalii geofizycznych pozwoli ustalić ich funkcję, pozycję chronologiczną (14C) i umożliwi konfrontację zastanych kontekstów z rezultatami badań nieinwazyjnych, co pozwoli rozpoznać charakter poszczególnych anomalii i stworzyć miejscowy “słownik” do ich zrozumienia.
Wyniki planowanych badań mogą wnieść istotne obserwacje do poznania okoliczności aktów składania skarbów i funkcjonowania miejsc sakralnych w późnej epoce brązu Pozytywne rezultaty prac w Kaliskach powinny zainicjować nowy etap studiów nad fenomenem masowego składania dóbr w strefie południowo-zachodniobałtyckiej, w którym miejsce odkrycia skarbu traktowane jest jako rozległa przestrzeń sakralna, a nie jako punkt z którego zostały podjęte zabytki. zazwyczaj w przypadkowych okolicznościach.
Bibliografia:
Kaczmarek M., Szczurek G., Krzysiak A.
Kaliska I. Skarb przedmiotów metalowych z późnej epoki brązu na Pomorzu/Kaliska I. The
Late Bronze Age Metal Hoard from Pomerania, Hyperborea 6, Poznań 2021.
Szczurek G., Kaczmarek M.
Kaliska II. Skarb przedmiotów metalowych z późnej epoki brązu na Pomorzu/Kaliska II. The Late Bronze Age Metal Hoard from Pomerania, Hyperborea 7, Poznań 2022.
Wroniecki P.
Wyniki nieinwazyjnej prospekcji geofizycznej w Kaliskach, pow. szczecinecki, woj. zachodniopomorskie, w: G. Szczurek, M. Kaczmarek, Kaliska II. Skarb przedmiotów metalowych z późnej epoki brązu na Pomorzu/Kaliska II. The Late Bronze Age Metal Hoard from Pomerania, Hyperborea 7, Poznań 2022.
Projekt zatytułowany „Prezydent Stanisław Wojciechowski. Jego wiek, dokonania, pamięć” stanowi w zamierzeniu ukazanie postaci drugiego Prezydenta II Rzeczypospolitej jako jednego z najwybitniejszych twórców polskiej państwowości – obok Gabriela Narutowicza i Ignacego Mościckiego – a także Józefa Piłsudskiego, podobnie jak innych wielkich postaci tego czasu, formujących kształt niepodległej Rzeczypospolitej. Postać Prezydenta, jak również Jego szczegółową biografię, zamierzamy ukazać na tle epoki, formującej wielkość wymienionych postaci.
Były to w przypadku S. Wojciechowskiego realia zaboru rosyjskiego, czasy emigracji, a także wielka rola udziału w pierwszych rządach niepodległej Polski, wreszcie odegranie jednej z głównych ról w narodowym dramacie wypadków majowych 1926 r. Postać S. Wojciechowskiego posiada dość skromną bibliografię, nie wyjaśnione pozostają niektóre, często kluczowe momenty Jego życia i działalności. Stąd zamysł przekazania historiografii polskiej pełnej wiedzy o jednym z najwybitniejszych Polaków Polski międzywojennej, co jest możliwe jedynie poprzez ukazanie tej postaci na szerokim tle drugiej polowy XIX stulecia oraz pierwszej połowy XX wieku.
Projekt zakłada – poprzez badania archiwalne oraz biblioteczne i bibliograficzne – zgromadzenie niedostępnej do dzisiaj często informacji historycznych i biograficznych, dotyczących nie tylko samej postaci Wojciechowskiego, lecz także warunków, w jakich uzyskał wykształcenie, działał jako rewolucjonista, później działacz spółdzielczy, wreszcie urzędnik państwowy najwyższego szczebla. Zadanie to wymaga sięgnięcia do zasobów archiwalnych i bibliotecznych, nie penetrowanych dotąd przez badaczy. Na tym etapie w grę wchodzi także sporządzenie pełnej, kompleksowej bibliografii podmiotowo-przedmiotowej S. Wojciechowskiego, także z uwzględnieniem jego dorobku naukowego i publicystycznego jako działacza rewolucyjnego, spółdzielczego, wreszcie państwowego.
Materiał bibliograficzny uzyska formę druku zwartego, w postaci książki zatytułowanej „Stanisław Wojciechowski. Bibliografia”. Uzyskane materiały archiwalne i biblioteczne zamierzamy przekazać polskiej nauce w postaci dwóch konferencji naukowych, których efekty opublikujemy w postaci monografii.
Projekt zakłada też szeroką popularyzację uzyskanej wiedzy poprzez działania wystawiennicze i przewiduje organizację wystawy zatytułowanej „Prezydent Stanisław Wojciechowski – w siedemdziesiątą rocznicę śmierci”, pokazującą artefakty ze zbiorów Rodziny oraz Uniwersytetu Kaliskiego. Druga z planowanych ekspozycji „Uniwersytet Kaliski swojemu patronowi” zakłada przygotowanie wystawy popularyzującej postać S. Wojciechowskiego w szeroko pojętych środowiskach lokalnych oraz w szkołach średnich. wystawa będzie także ukazywać szeroki aspekt działań środowiska polskich działaczy politycznych okresu międzywojennego. Planujemy także serię spotkań członków zespołu naukowców, uczestniczących w projekcie, z uczniami szkół średnich z misją przekazywania wiedzy o pokoleniu, które odzyskało Polskę po latach niewoli, jak również formę ogólnopolskiego konkursu, popularyzującego postać prezydenta oraz Uniwersytet Kaliski.
Śledź nas w mediach społecznościowych:
Profil IIBH w serwisie Facebook.com
ZESPÓŁ BADAWCZY:
Kierownik: prof. dr hab. Waldemar Łazuga.
Grupa badawcza i naukowa: prof. dr hab. Jerzy Pietrzak, prof. AK dr hab. Ewa Andrysiak, prof. AK dr hab. Krzysztof Walczak, prof. Piotr Gołdyn dr Ewa Andrzejewska, dr Małgorzata Bańkowska, dr Bogumiła Celer, dr Jarosław Durka, dr Sławomir Przygodzki, dr Elżbieta Steczek Czerniawska, mgr Marcin Mikołajczyk, mgr Anna Tabaka.
OKRES REALIZACJI: 2023-2026
WARTOŚĆ PROJEKTU: 834 070 pln
PROGRAM GRANTOWY: „Nauka dla Społeczeństwa II”, nr dec. NdS-II/SP/0056/2023/01
Kontakt: iibh@uniwersytetkaliski.edu.pl
W Ośrodku Badań Regionalnych Akademii Kaliskiej w latach 2021-2022 zrealizowano projekt grantowy, finansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki, przyznany w ramach piątej edycji programu “Miniatura” we wrześniu 2021 roku. Autorem koncepcji i wykonawcą był dr Makary Górzyński. Efektem kwerendy naukowej stało się zgromadzenie materiałów, dotyczących planowania urbanistycznego i problemów przestrzennych miast Królestwa Polskiego przełomu XIX i XX wieku. W efekcie ich opracowania powstał przetłumaczony na język polski wybór źródeł archiwalnych, dotyczących tego tematu, dostępny za darmo online (zob. link poniżej).
Program Miniatura, edycja 5 – Narodowe Centrum Nauki
NR REJ. WNIOSKU 2021/05/X/HS2/00340
Wykonawca: dr Makary Górzyński
Podmiot: Akademia Kaliska im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego Ośrodek Badań Regionalnych
Tytuł wniosku: PLANOWANIE PRZESTRZENNE W MIASTACH KRÓLESTWA POLSKIEGO PRZEŁOMU XIX I XX WIEKU. MIĘDZY URBANISTYKĄ A ADMINISTRACJĄ
Typ działania: kwerenda archiwalna i opracowanie jej wyników
Czas realizacji projektu badawczego: 1 października 2021 – 30 września 2022
OPIS PROGRAMU BADAWCZEGO
Tematem projektowanych badań podstawowych z zakresu nauk o sztuce (historia architektury i urbanistyki) jest historia planowania przestrzennego i regulacji miast Królestwa Polskiego przełomu XIX i XX wieku. Realizacja zadania pozwoli na wstępną kwerendę źródłoznawczą w archiwach polskich, w zakresie administracyjnego projektowania urbanistycznego miast gubernialnych i niektórych ośrodków powiatowych. Efektem kwerendy będzie materiał źródłowy, weryfikujący i ukierunkowujący wstępne założenia, dotyczące wieloletniego projektu badawczego o architekturze i procesach przestrzennych w miastach Królestwa Polskiego tego czasu.
W dotychczasowej literaturze historycznej o rozwoju miast wskazywano na zagadnienie projektowania urbanistycznego, przeważnie akcentując schematyczność powstających w realiach rosyjskiej biurokracji planów i wskazując na fiasko ich implementacji. Częściej w literaturze analizowano potrzeby urbanistyczne miast z punktu widzenia rozwijającej się w przestrzeni publicznej tego czasu dyskusji o zasadach planowania przestrzennego. Niestety, samo zagadnienie administracyjnego planowania regulacji i rozbudowy w Królestwie Polskim pozostaje marginesem historiografii: dotąd nie powstało żadne opracowanie monograficzne, napisane z perspektywy nowoczesnej historii architektury. Konieczne jest ustalenie i porównanie działań, podejmowanych przez administracje miast, powiatów i guberni w zakresie polityki planowania przestrzennego. Istotne będzie prześledzenie procedur tworzenia planów, założeń projektowych, koncepcji regulacyjnych, ale też ukrytych w archiwalnych protokołach pomysłów i samego rozumienia procesów przestrzennych, wyrażanych przez różnorodnych aktorów społecznych. Nieprzebadana mikrohistorycznie pozostaje prawna i administracyjna zależność tych projektów od rosyjskiej polityki imperialnej, jak i dalsze losy planów, czy wreszcie sam proces ich wykonywania i wieloaspektowy związek z przemianami architektoniczno-urbanistycznymi i polityką (plan jako narzędzie regulacyjne, dokument i katalizator ambicji rozwojowych, ale też materialny obiekt w procesach administracyjnych, artykułujący ambicje miejskie). Interesująca wydaje się analiza artykulacji zasad i celów planowania miast w rosyjsko-polskim aparacie administracyjnym i w kontaktach z interesariuszami społecznymi.
Celem kwerendy było zebranie materiału porównawczego w zakresie urzędowego planowania przestrzennego między reformami postyczniowymi (ok. 1866-7) a kresem rosyjskiego zarządu na tym terenie (1914-1915). Podstawową bazę źródłową stanowi państwowy zasób archiwalny w Polsce, w tym szczególnie akta miast, powiatów i guberni oraz zespoły dokumentacji kartograficznej. Plan badań zakłada pracę w zbiorach 9 archiwów państwowych, obejmując 95 jednostek archiwalnych, w tym około 60 pozycji dokumentacji aktowej i w pozostałej części – obiekty kartograficzne. Lista archiwaliów może się jeszcze nieznacznie zwiększyć w czasie samych badań. Dzięki tłumaczeniom rosyjskojęzycznych, często trudnych w odbiorze archiwaliów kancelaryjnych na język polski i ich redakcji powstanie obszerny materiał o dużej wartości poznawczej. Dodatkowo, dla celów badań komparatystycznych, zostanie wykonane tłumaczenie wybranej dokumentacji niemieckojęzycznej z tego samego czasu, z obszaru zaboru niemieckiego, również dotyczącej planowania urbanistycznego. Realizacja zadania umożliwi także, dzięki darmowej publikacji wspomnianych źródeł w Internecie, na wprowadzenie do obiegu naukowego nieodstępnych i trudnych poznawczo (bariera językowa) akt, do tej pory niemal niewykorzystanych w historiografii polskiej. Rozpoznanie i porównanie informacji, uchwytnych w aktach magistratów i rządów gubernialnych, szczególnie w protokołach z posiedzeń organów kolegialnych, dotyczących planów miast i regulacji, pozwoli zrekonstruować zakres powodzenia ówczesnych prób polityki urbanistycznej w Królestwie Polskim, z odniesieniem do podobnych zadań administracji w zaborze pruskim. Kwerenda naświetli nieobecną dotąd w historiografii perspektywę ówczesnej administracji polsko-rosyjskiej na to kluczowe zagadnienie polityczne, ogniskujące wiele problemów społecznych, technicznych, kulturowych i politycznych. Ponadto, istotną korzyścią projektu będzie uchwycenie i mikrohistoryczne porównanie problemów w zakresie implementacji planów, z jakimi zmagały się poszczególne władze miast i guberni wobec szybkiego rozwoju, powodującego różnorodne konflikty i kolizje przestrzenne – znane nam i współcześnie jako chaos przestrzenny. Wraz z reprodukcjami kartografii historycznej, opracowane archiwalia znacząco ułatwią zweryfikowanie i pogłębienie moich wstępnych założeń badawczych, dotyczących architektury i procesów przestrzennych miast Królestwa Polskiego tego czasu, umożliwiając opracowanie kompleksowego projektu grantowego. Rezultaty badań przyczynią się również do lepszego zrozumienia dzisiejszych problemów rewitalizacyjnych XIX-wiecznych części polskich miast.
METADANE
TOWN PLANNING IN THE POLISH KINGDOM AT THE TURN OF THE NINETEENTH AND TWENTIETH CENTURIES: BETWEEN URBANISM AND ADMINISTRATION
SŁOWA KLUCZOWE
Królestwo Polskie; urbanistyka; miasta; urbanizacja; historia urbanistyki; historia architektury; administracja; plany regulacyjne
KEY WORDS
Polish Kingdom; urbanism; towns; urban development; history of urbanism; history of architecture; administration; spatial regulation plans
Akademia Kaliska im. Prezydenta Stanisława Wojciechowskiego;
Calisia University – Kalisz, Poland.
KONFERENCJE ZREALIZOWANE
Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Biografistyka w badaniach regionalnych”, Kalisz, 15-16 czerwca 2023 (organizator: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, partnerzy: Instytut Interdyscyplinarnych Badań Historycznych, Książnica Pedagogiczna im. A. Parczewskiego w Kaliszu)
Ogólnopolska Konferencja Naukowa „Kościelniakowie – Biografie i Dziedzictwo” 28 września 2023 (organizator: Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, partnerzy: Instytut Interdyscyplinarnych Badań Historycznych, Książnica Pedagogiczna im. A. Parczewskiego w Kaliszu)
Kaliskie Seminarium Historii Architektury i Miast. Edycja I – urbanistyka historyczna, maj 2023, wydarzenie cykliczne (wspólnie z KTPN) Międzynarodowa konferencja naukowa z zakresu historii architektury (w planach na rok 2025)
Kaliskie Seminarium Historii Architektury i Miast. Edycja II – architektura i źródła z okresu okupacji hitlerowskiej, maj 2024.
KONFERENCJE PRZYGOTOWYWANE/KONCEPCJE
Dwie konferencje dotyczące projektu badawczego o prezydencie Stanisławie Wojciechowskim (patrz sekcja „granty”)
Kaliskie Seminarium Historii Architektury i Miast. Edycja III – badania porównawcze nad miastami, maj 2025.
Międzynarodowa konferencja naukowa z zakresu historii architektury (w planach na rok 2025 lub 2026)
EFEKT REALIZACJI GRANTU:
Hiperłącze do pierwotnego miejsca publikacji w RepOD Uniwersytetu Warszawskiego
