Miesiąc: listopad 2025

Dzisiejsze podejście do zdrowia wyraźnie wychodzi poza brak bólu czy choroby. Coraz częściej rozumiemy je jako harmonię między ciałem, emocjami i relacjami społecznymi. Z badań Centrum Badania Opinii Społecznej wynika, że 90 proc. Polaków postrzega siebie jako osoby dbające o zdrowie. To pokazuje przemianę kulturową, w której troska o ciało staje się codziennym nawykiem, a nie przejawem luksusu. Zmieniamy przyzwyczajenia – sięgamy po bardziej odżywcze jedzenie, planujemy regularny ruch, konsultujemy się ze specjalistami. Kierunek ten współgra z nowoczesną wizją ochrony zdrowia, skupioną coraz mocniej na prewencji, a nie na samym leczeniu skutków chorób. Mimo to w naszym stylu życia wciąż brakuje wystarczającej uwagi poświęconej snu. Coraz więcej osób zmaga się z bezsennością, zaburzonym rytmem dobowym czy długotrwałym zmęczeniem, które niweczą efekty diety i aktywności fizycznej. Dlatego na znaczeniu zyskuje współpraca specjalistów różnych dziedzin – między innymi fizjoterapeutów, dietetyków czy pielęgniarzy. Każda z tych grup ma inne narzędzia, aby uczyć pacjentów zasad higieny snu, ale wspólnie podkreślają, że wypoczynek nocny jest nieodłączną częścią zdrowego życia.

Sen a zdrowie – jak nocny odpoczynek kształtuje kondycję organizmu i umysłu?

Sen nie jest zwykłym bezruchem, lecz momentem intensywnej pracy organizmu. Ciało wchodzi w tryb naprawy, komórki regenerują się, a mózg porządkuje wrażenia dnia i zapisuje je w pamięci. Właśnie wtedy odzyskujemy wewnętrzną równowagę, a metabolizm wraca na właściwe tory. Odpowiednia długość snu pomaga też utrzymać właściwe stężenia hormonów, obniża kortyzol, wspiera sekrecję hormonu wzrostu i równoważy działanie leptyny oraz greliny. Te dwa związki w największym stopniu wpływają na kontrolę łaknienia – leptyna sygnalizuje sytość, natomiast grelina nasila uczucie głodu. Ich prawidłowe proporcje pozwalają utrzymać równowagę energetyczną i sprzyjają zdrowym nawykom żywieniowym. Nocny wypoczynek wzmacnia również odporność, ponieważ podczas snu wzrasta aktywność limfocytów T i cytokin. Gdy snu brakuje, wszystkie te mechanizmy ulegają osłabieniu, a organizm szybciej traci energię i staje się bardziej podatny na infekcje.

Sen prowadzi do pełnej regeneracji jedynie wtedy, gdy przebiega w odpowiednich warunkach. Znaczenie ma nie tylko to, że kładziemy się spać, lecz także ciągłość i długość odpoczynku oraz prawidłowy przebieg faz snu. Każdy z tych elementów można wspierać przez codzienne praktyki określane higieną snu, między innymi:

• zachowywanie stałych pór snu i pobudki;
• przygotowanie sypialni w sposób sprzyjający odpoczynkowi – powinna być chłodna, cicha i pozbawiona intensywnego światła;
• ograniczenie kontaktu z ekranami w godzinach wieczornych, ponieważ światło emitowane przez telefony, komputery i telewizory hamuje wydzielanie melatoniny i opóźnia moment zaśnięcia.

Takie drobne codzienne nawyki działają jak trening dla układu nerwowego i pomagają ciału oraz umysłowi odnaleźć rytm prawdziwego wypoczynku.

Jak niedostatek snu zaburza funkcjonowanie organizmu?

Brak snu wpływa na organizm znacznie głębiej, niż zwykle przypuszczamy. Z czasem rozstraja wszystkie układy, a mózg przestaje pracować w swoim naturalnym rytmie. Trudniej się skupić, pamięć staje się mniej precyzyjna, a podejmowanie decyzji wymaga większego wysiłku. Wraz z tym narasta napięcie emocjonalne – pojawia się drażliwość, zniecierpliwienie i wahania nastroju, które prowadzą do psychicznego wyczerpania. Gdy ciało nie ma szansy na nocną regenerację, traci zdolność utrzymania równowagi wewnętrznej. Organizm zaczyna reagować na brak odpoczynku podobnie jak w stanie przewlekłego stresu, a przeciążony układ nerwowy stopniowo traci zdolność skutecznej regeneracji.

Zaburzenia rytmu snu najmocniej uderzają w metabolizm i układ nerwowy. Organizm przestaje prawidłowo rozpoznawać sygnały głodu i sytości, przez co rośnie skłonność do sięgania po produkty wysokokaloryczne. Jednocześnie komórki stają się mniej wrażliwe na insulinę, a w dłuższej perspektywie może rozwinąć się insulinooporność i zwiększone ryzyko cukrzycy typu 2. Niedobór snu zaburza także naturalny proces oczyszczania mózgu – podczas nocnego wypoczynku usuwany jest beta-amyloid, białko wią­zane z chorobą Alzheimera. Kiedy ten mechanizm zostaje zakłócony, narasta zmęczenie, a zdolność koncentracji wyraźnie spada. W życiu codziennym objawia się to spowolnionymi reakcjami i krótkimi utratami czujności. W skrajnych sytuacjach może dojść do zjawiska tzw. snu sekundowego, czyli nagłego, kilkusekundowego wyłączenia świadomości. Takie chwilowe „odcięcie” może mieć bardzo poważne konsekwencje, zwłaszcza podczas prowadzenia samochodu.

Jak temat snu przenika do codziennej pracy w sektorze medycznym?

Coraz liczniejsze badania potwierdzają, że sen w niezwykle istotny sposób oddziałuje na zdrowie człowieka – obejmuje zarówno procesy fizjologiczne, jak i sferę psychiczną. Ta rosnąca świadomość stopniowo znajduje odzwierciedlenie w praktyce zawodów medycznych i zmienia podejście do profilaktyki oraz terapii. Dzisiejsza opieka nad pacjentem rzadko skupia się wyłącznie na łagodzeniu objawów choroby. Coraz więcej specjalistów – od lekarzy po fizjoterapeutów i dietetyków – traktuje jakość snu jako istotny czynnik warunkujący skuteczność leczenia, proces rekonwalescencji oraz ogólny poziom regeneracji organizmu.

Sen w procesie diagnozy i terapii fizjoterapeutycznej

Dla fizjoterapeuty sposób, w jaki pacjent śpi, może być równie wymowny jak jego postawa czy sposób poruszania się w ciągu dnia. Regularne spotkania pozwalają dostrzec zależność między jakością nocnego wypoczynku a skutecznością terapii. Niekiedy mimo prawidłowo dobranego zestawu ćwiczeń napięcia mięśniowe nie ustępują, ponieważ ciało przybiera w nocy pozycje utrwalające przeciążenia lub ograniczające zakres ruchu. Problem nie dotyczy wyłącznie kręgosłupa – sztywność może gromadzić się również w barkach, biodrach, szyi czy kończynach. Gdy ciało przez wiele godzin pozostaje w zgięciu lub niesymetrycznym ułożeniu, poranek często zaczyna się od bólu i uczucia „zastania”. Rozmowa o wieczornych przyzwyczajeniach, sposobie ułożenia ciała podczas snu oraz porannych odczuciach daje terapeucie cenne wskazówki, które pomagają precyzyjniej dopasować plan leczenia.

Fizjoterapeuta obserwuje nie tylko pozycję snu, lecz także to, w jaki sposób ciało reaguje na ból, stres i codzienne obciążenia. W pracy terapeutycznej wykorzystuje techniki zwiększające zakres ruchu, poprawiające oddech i przywracające elastyczność tkanek. Mobilizacje stawów, ćwiczenia oddechowe oraz terapia powięziowa pomagają zmniejszyć napięcia i uspokoić układ nerwowy. Dzięki temu organizm odzyskuje właściwy rytm funkcjonowania. Choć poszczególne metody różnią się sposobem działania, wszystkie prowadzą do tego samego celu – rozluźnienia mięśni i przywrócenia równowagi w ciele.

Wsparcie snu pacjentów jako element nowoczesnej opieki pielęgniarskiej

Pielęgniarki i pielęgniarze spędzają z pacjentami bardzo dużo czasu, dlatego to właśnie oni najczęściej dostrzegają pierwsze oznaki zaburzeń snu i mogą zareagować, zanim staną się one przeszkodą w leczeniu. Dbanie o spokojny nocny wypoczynek stanowi ważny element pielęgnacji szpitalnej i wymaga coraz większej uważności ze strony personelu. Na ogólną jakość snu wpływają różne czynniki – obok bólu, który zawsze towarzyszy chorobie, pojawiają się również zakłócenia środowiskowe, między innymi hałas aparatury medycznej, oświetlenie korytarzy czy nocna aktywność oddziału. Stres oraz poczucie oderwania od domowego środowiska dodatkowo utrudniają zasypianie. Rolą zespołu pielęgniarskiego staje się więc stworzenie warunków, które choć w pewnym stopniu minimalizują te zakłócenia – łączenie nocnych czynności w jednym przedziale czasu, przyciemnianie światła przy łóżku, proponowanie opasek na oczy lub stoperów oraz kontrola skuteczności leczenia bólu. Gdy higiena snu jest częścią planu opieki, pacjent szybciej odzyskuje siły, a proces leczenia przebiega sprawniej.

Podczas wizyt domowych pielęgniarka może z kolei ocenić, w jakich warunkach pacjent na co dzień odpoczywa i czy jego sen rzeczywiście sprzyja regeneracji. Obserwacja miejsca, w którym chory śpi, oraz rozmowa z rodziną pomagają zauważyć elementy utrudniające nocny odpoczynek – zbyt intensywne światło, brak wieczornego rytuału czy niewygodną pozycję ciała. U osób starszych i unieruchomionych szczególną uwagę zwraca się na ryzyko odleżyn. Długotrwały ucisk tych samych partii ciała może prowadzić do uszkodzeń skóry i bólu, dlatego tak ważne jest zapobieganie ich powstawaniu. Pomagają w tym materace przeciwodleżynowe, poduszki odciążające oraz regularne zmiany pozycji w czasie odpoczynku. Równie istotnym problemem pozostaje ból kręgosłupa, który utrudnia sen i powoduje częste wybudzenia. W takich przypadkach sprawdza się materac o odpowiedniej twardości, wspierający stabilne ułożenie ciała i redukujący napięcia. Jeśli dolegliwości dotyczą dolnej części pleców, warto rozważyć zastosowanie materaca medycznego. Więcej o jego działaniu i doborze przeczytasz w artykule: Dolny odcinek kręgosłupa – fizjoterapeuta wyjaśnia, jak materac medyczny stabilizuje plecy podczas snu

Zależność między snem a dietą – jak odżywianie wspiera nocny wypoczynek?

To, jak się odżywiamy, ma bezpośredni wpływ na jakość snu, a sam sen oddziałuje na nasze codzienne wybory żywieniowe. Dlatego kwestia nocnej regeneracji coraz częściej pojawia się podczas konsultacji z dietetykami. Wiele składników pożywienia uczestniczy w procesach regulujących rytm dobowy. Jednym z nich jest tryptofan – aminokwas potrzebny do wytwarzania serotoniny i melatoniny. Jego źródłem są na przykład tłuste ryby, pestki dyni, jajka, tofu oraz produkty mleczne. Działanie tryptofanu nasila obecność węglowodanów, które ułatwiają jego przyswajanie przez mózg. Odwrotnie działa kofeina – blokując receptory adenozynowe, wydłuża czas zasypiania i ogranicza sen głęboki. Podczas wizyt dietetycy analizują więc nie tylko ilość spożywanej kawy, mocnej herbaty lub napojów energetycznych, lecz także moment ich przyjmowania w ciągu dnia. Nadmiar kofeiny w godzinach popołudniowych często skutkuje przerywanym snem i uczuciem porannego znużenia.

Rozmowa o kofeinie i napojach pobudzających to tylko fragment pracy nad poprawą regeneracji. Równie ważny pozostaje sposób rozłożenia posiłków w ciągu dnia. Obfita kolacja zjedzona tuż przed snem zmusza układ trawienny do intensywnej pracy. Dietetycy uwzględniają więc temat snu podczas konsultacji, analizując rytm dnia pacjenta i proponując drobne korekty w jadłospisie, które sprzyjają spokojniejszemu zasypianiu. Takie podejście sprawdza się zwłaszcza u osób trenujących wyczynowo, pracujących zmianowo lub w wieku senioralnym, gdy rytm dobowy staje się mniej stabilny, a regeneracja wymaga większej uwagi.

Edukacja na temat snu – jak budować tę umiejętność wśród personelu medycznego?

Zrozumienie znaczenia snu w kontekście zdrowia powinno rozpoczynać się już na etapie studiów. To właśnie w tym okresie przyszli pielęgniarze, fizjoterapeuci i dietetycy zdobywają wiedzę, która później pozwala im prowadzić świadome rozmowy z pacjentami. Aby takie przygotowanie było pełne i praktyczne, warto zadbać o kilka elementów edukacji:

• włączenie zagadnień dotyczących higieny snu do programów nauczania, tak aby studenci poznawali jego znaczenie w profilaktyce i leczeniu;
• organizację warsztatów łączących wiedzę z zakresu medycyny, dietetyki, psychologii i fizjoterapii, co sprzyja wymianie doświadczeń między kierunkami;
• rozwijanie kompetencji w pracy z technologiami monitorującymi sen, na przykład urządzeniami ubieralnymi (ang. wearables), oraz naukę interpretacji uzyskanych danych w kontekście praktycznych zaleceń dla pacjentów.

Dzięki takiemu kształceniu młodzi specjaliści wchodzą do zawodu z szerszym spojrzeniem na zdrowie i z gotowością do uwzględniania snu w planie działań leczniczych.

Od terapii do profilaktyki

Rosnące zainteresowanie snem jako elementem zdrowia sprawia, że wielu specjalistów postrzega go dziś jako integralną część pracy z pacjentem, a nie jedynie dodatek do terapii. Ujęcie nocnej regeneracji obok aktywności fizycznej i prawidłowego odżywiania pozwala budować spójne strategie wspierania organizmu. W ostatnich latach większe znaczenie zyskała również współpraca między różnymi specjalistami – lekarze, psycholodzy,  pielęgniarki i fizjoterapeuci łączą swoje doświadczenia, a nawet dietetycy czy farmaceuci włączają temat snu do własnej praktyki. Wspólne działania tych profesji tworzą coraz bardziej zintegrowane podejście do opieki nad pacjentem i profilaktyki zdrowotnej.

Nowe podejście do snu nie oznacza nakładania na specjalistów kolejnych zadań, lecz włączenie tego tematu w codzienną rozmowę o zdrowiu. Wspólne korzystanie z wiedzy, wymiana doświadczeń i obserwacja postępów terapii sprawiają, że opieka nad pacjentem staje się holistyczna i bardziej skuteczna.

Źródła:

• Producent materacy medycznych SleepMed. To jest wyrób medyczny. Używaj go zgodnie z instrukcją używania lub etykietą. Materace SleepMed są przeznaczone do profilaktyki wad rozwojowych układu ruchowego (mięśniowo-kostnego) oraz zdrowego snu.
• Zdrowie i zachowania prozdrowotne Polaków – wyniki sondażu Centrum Badania Opinii Społecznej
• Lack of sleep may be linked to risk factor for Alzheimer’s disease | National Institutes of Health (NIH)
• NIH-funded study shows sound sleep supports immune function | National Institutes of Health (NIH)
• Blue light has a dark side | Harvard Health
• Sleep and Health | Physical Education and Physical Activity | CDC
• Jak dbać o dobry sen | pacjent.gov.pl

Artykuł przygotowany we współpracy z partnerem serwisu.
Autor: Joanna Ważny