W dniu 23 października 2025 roku, w drugiej części zebrania Instytutu, odbył się wykład Pani dr Katarzyny Grysińskiej-Jarmuły (Uniwersytet Jana Kazimierza w Bydgoszczy), która zrealizowała w naszym Instytucie staż naukowy z prof. UK dr hab. Jarosławem Durką. Po uroczystym wręczeniu dyplomu z okazji zakończenia stażu Pani Doktor przedstawiła zagadnienie, dotyczące Jej badań naukowych związanych z dziejami Bydgoszczy.
Bydgoszcz była drugim co do wielkości miastem nowo utworzonej po Kongresie Wiedeńskim Prowincji Poznańskiej. W chwili przejęcia przez Prusy liczyła niespełna sześć tysięcy mieszkańców, lecz w ciągu stulecia liczba ta wzrosła niemal dziesięciokrotnie. Zmieniła się także struktura narodowościowa – pod koniec XIX wieku Niemcy stanowili ponad 80% ludności, dominując nad Polakami pod względem liczebności, zamożności, wykształcenia. Społeczność niemiecka w realizacji swoich inicjatyw mogła też liczyć na wsparcie władz państwowych. Pod koniec XIX wieku miasto uchodziło za bastion niemczyzny na wschodnich rubieżach Cesarstwa Niemieckiego.
O ile w I połowie XIX wieku nierzadko miała miejsce współpraca Polaków i Niemców na niwie gospodarczej i kulturalnej, to w drugiej połowie stulecia nasilająca się antypolska polityka Prus doprowadziła do zaostrzenia podziałów. Coraz wyraźniej kształtowało się „życie obok siebie”, a władze konsekwentnie realizowały politykę germanizacji różnymi kanałami administracyjnymi, oświatowymi i kulturalnymi. Polscy działacze, mimo niewielkiej liczebności, podejmowali wysiłki na rzecz obrony języka, kultury i tożsamości narodowej oraz przeciwdziałania procesom asymilacyjnym. Pozostaje pytanie, w jakim stopniu niemieckie inicjatywy gospodarcze i kulturalne były narzędziem germanizacji, od kiedy i na ile inicjatywy te realizowały cele polityczne władz, jak reagowali na nie Polacy – czy uczestniczyli w nich, tworzyli alternatywne formy aktywności, czy też je bojkotowali. Równie ważna jest ocena wpływu niewielkiej grupy miejscowych działaczy narodowych na przygotowanie społeczeństwa do wydarzeń lat 1918–1920.
Należy podkreślić, że analizując wzajemne relacje i aktywność Polaków oraz Niemców w Bydgoszczy, należy zachować ostrożność w dokonywaniu porównań z Poznaniem. Odmienna struktura narodowościowa, skala życia społecznego oraz zaplecze organizacyjne sprawiały, że możliwości rozwoju polskiego ruchu narodowego i podtrzymywania tożsamości narodowej w Bydgoszczy były znacznie bardziej ograniczone.
dr Katarzyna Grysińska-Jarmuła – adiunkt na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, stypendystka Katolickiego Stowarzyszenia Akademickiego w Niemczech (KAAD) oraz Instytutu Herdera w Marburgu. Autorka monografii Hrabia Bogdan Hutten-Czapski (1851–1937). Żołnierz, polityk, dyplomata (Toruń 2011) oraz kilkudziesięciu publikacji naukowych. Współorganizatorka cyklu międzynarodowych konferencji naukowych „Dobre i złe sąsiedztwa” oraz współredaktorka serii wydawniczej pod tym samym tytułem.
Zainteresowania badawcze obejmują historię ziemiaństwa i arystokracji wielkopolskiej w XIX i XX wieku, dzieje Bydgoszczy w XIX i XX wieku, działalność społeczną, kulturalną i naukową Niemców bydgoskich w XIX wieku – zwłaszcza w kontekście działalności Deutsche Gesellschaft für Kunst und Wissenschaft, aktywność Polaków w strukturach państwa niemieckiego, historię NSZZ „Solidarność”, a także zagadnienia sytuacji prawnej i społecznej matki i dziecka w pierwszej połowie XX wieku, politykę historyczną oraz politykę pamięci.
